Çilek Bitkisinin Morfolojik Özellikleri
Kök Gövdesi (Taç Gövdesi)
Otsu, tamamı yaprakçıklar ile sarılmış, kısa (~2.5cm). Gövde kalınlığı ile çiçek oluşumu ilişkilidir. Bahçe tesisin 10mm’den kalın fideler tercih edilmelidir. Birden fazla gövde oluşabilir (kardeşlenme). Kardeşlenme yaz sonunda serin günlerde ve azalan gün uzunluğunda başlar. Soğuk bölgelerde kardeş sayısı ve çiçek sayısı az olur.
Kök
Yüzlek, %50-90’ı ilk 15cm’lik derinlikte, bazı türlerde ve kumlu topraklarda 1m’ye inebilir. Yüksek taban suyu ve ağır topraklar kök gelişmesini sınırlar. Kökler esnektir ancak kışın toprağın donup çözülmesiyle kopabilir. İlk kökler kol üzerindeki yeni bitkiciğin nemli toprakla temas ettiği noktada gelişir. Ana kökler 25-30 adet olup 2-3 yıl yaşar, bunlar üzerinde 2-2.5cm de çıkan yan kökler 1-2 yıl yaşar.
Yaprak
Bitki, çok yıllık ve herdem yeşil. Soğuk bölgelerde yapraklar donar ve ölür. [F. Ananassa (F. chiloensis x F. virginia) (herdem yeşil x soğuğa hassas yaprak]. Tomurcuktan 5-10 yaprak çıkar. Çok yaprak = ertesi yıl çok sayıda çiçek salkımı. Yaprak 3 parçalı, yaprakçıklar açık-koyu yeşil, testere dişli, yaprak divergensi =2/5 (6. yaprak 1. yaprak üzerinde), ömrü 1-3 ay, stomalar yaprak üstünde ve çok sayıda, hücreler arası boşluklar geniş. Sapın sağ ve solunda bulunan kulakçıklar tomurcukları sarar ve kış soğuklarından korur.
Kol
Yaz aylarında uzun gün koşullarında (14 saat<) oluşur. Fide çoğaltma yöntemidir. Yavru bitki2. boğumda (nodium) oluşur. İyi gelişmiş bir bitki 10-15 kol ve 100’den fazla fide verir. Fidelerköklendikten 2-3 hafta sonra kendini besler. Kol oluşumu ile meyve verimi arasında olumsuz ilişki vardır. Meyve üretiminde kollar kesilir, fide üretiminde ise çiçekler koparılır.
Çiçek Salkımı
Değişime uğramış gövdedir, sayısı verim düzeyinin yüksekliğini ifade eder. Salkımda; 1 adet primer, 2 adet sekonder, 4 adet tersiyer, 8 adet quarter çiçek bulunur. Çiçeklerin hepsi aynı anda açmaz, aynı salkımda kırmızı olgun ve yeşil meyve ile çiçek aynı anda bulunabilir.
Çiçek
Çiçek tomurcukları, yaz sonunda-sonbaharda oluşur. Gün uzunluğunun azalması ve sıcaklığın düşmesi çiçek tomurcuğu oluşumunu teşvik eder. Çiçek erselik (5 adet çanak ve taç yaprak, ortada 50-500 adet dişi organ, etrafında iki sıra 20-35 erkek organ). Dişi organlar çiçek tablası üzerinde olup gömülüdür. Dişi organ sayısı sekonder, tersiyer çiçeklerde giderek azalır ve bu nedenle meyveler küçülür. Meyvenin tam iriliğini ve şeklini alabilmesi için bütün dişi organların döllenmesi gerekir. Çiçeklenmeden 20-25/45-60 gün sonra olgunluğa ulaşır. Arı ile tozlanır. Döllenme tozlanmadan 24-48 saat sonra meydana gelir (Osmanlı çileğinin çiçeğinde erkek organ yoktur. Tozlayıcı çeşit gerekir.)
Meyve
Yalancı meyvedir, tohumlar (cevizcik/aken) gerçek meyvedir. Aken sayısı ile meyve iriliği arasında pozitif ilişki vardır. Embriyoların sentezlediği oksinler çiçek tablasının etlenip sulanmasına ve tatlanmasına yol açar. Çilekte verimi etkileyen en önemli faktörler meyve sayısı ve meyve iriliğidir. Meyve sayısı ile meyve iriliği arasında olumsuz ilişki vardır. Önce birincil meyveler olgunlaşır. En iri meyveler birincil meyvelerdir. En son açan çiçeklerden en küçük meyveler oluşur (%100 --> %32). Döllenme sorunları şekilsiz meyvelere yol açar. Güneşli ve sıcak günlerde oluşan meyveler serin/kapalı günlerde oluşan meyvelere göre daha lezzetli ve kokulu olur. Meyve şekli; basık küre, küre, küremsi konik, konik, uzun konik, boyunlu, uzun kama, kısa kama. Pazarda sert etli çeşitler istenir. Kültür çeşitleri iri ve sert ancak çoğunlukla tat ve aromaca fakirdir. Çok sıcak ve nemli havalar veya fazla azotlu gübreleme gevşek dokulu meyveye yol açar.
Meyvede canlı, parlak renk istenir. Güneş altında yetişen meyve parlak renkli, canlı ve çeşide özgü olarak gelişir. Gölgeli alanlarda yetişen meyvede renklenme zayıftır. Çanak yaprak (görsel etki), meyveye bitişik, üst veya gömük durumlu olabilir, hasat sırasında kopmamalıdır, koparsa su kaybına ve meyvenin bozulmasına yol açar.
Islahta üzerinde durulan karakterler: Verim, irilik ve meyve oluşumu (yediveren, nötr gün, tek ürün) durumu öncelikle dikkate alınan özelliklerdir. Bunun yanında, şekil, simetri, renk, parlaklık, et ve yüzey sertliği, tat, SÇKM, asitlik, çanak yaprakların kolay kopması, vitamin içeriği önemlidir.